CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ VÔ SINH

Vô sinh là nỗi bất hạnh của các cặp vợ chồng hay các cặp năm nữ có quyết định chung sống với nhau. Vô sinh để lại hậu quả nặng nề cho gia đình, xã hội và ảnh hưởng tới sự sống còn của loài người. Chính vị vậy, chẩn đoán và điều trị sớm vô sinh là rất cần thiết để bảo vệ hạnh phúc gia đình, sức mạnh quốc gia và sự tồn tại của nhân loại.

A.   Đại cương
Định nghĩa: Vô sinh là tình trạng không có thai sau một thời gian nhất định chung sống, quan hệ tình dục thường xuyên và không sử dụng một biện pháp tránh thai của một cặp nam nữ, đôi bạn tình khác giới hay cặp vợ chồng.
Cổ điển quy định thời gian đó là 2 năm, còn tổ chức y tế thế giới quy định là 1 năm.
Theo thống kê chung nếu 2 vợ chồng ( nam, nữ)  sống với nhau không sử dụng một biện pháp tránh thai nào thì tỷ lệ có thai là 90%. Hiện nay vô sinh khá phổ biến chiếm tỷ lệ 10-15%. Người ta chia làm 2 loại vô sinh:
- Vô sinh nguyên phát ( VS1) chưa có thai lần nào sau 2 năm chung sống ( Trước khi kết hôn, nữ giới cũng chưa mang thai lần nào  dù có quan hệ tình dục )
- Vô sinh thứ phát ( VS2) có thai một lần sau không có thai lại trong vòng 2 năm chung sống ( Hoặc đã mang thai trước hôn nhân).
Vô sinh có thể là nguyên phát với người vợ hay với người chồng hay với một cặp vợ chồng.
Vô sinh có thể là thứ phát đối với người vợ hay người chồng hoặc cả hai.
B. Nguyên nhân vô sinh:
Nguyên nhân vô sinh vô cùng phức tạp, người ta chia làm 2 loại vô sinh đó là:
+ Vô sinh nam: Nguyên nhân vô sinh do chồng, người vợ hoàn toàn bình thường
+ Vô sinh nữ: Nguyên nhân vô sinh do vợ, người chồng hoàn toàn bình thường.
+ Vô sinh do bất thường miễn dịch giữa vợ và chồng: Tức là trong cơ thể, dịch cơ quan sinh dục của người vợ ( nữ) có kháng thể chống lại tinh trùng của người chồng, ngược lại trong tinh dịch của người chồng có kháng thể kháng lại trứng của vợ. Chính vì khi cặp vợ chồng ( nam, nứ) khi quan hệ dù tinh trùng có gặp trứng thì quá trình thụ tinh cũng không xảy ra hoặc nếu có thì hợp tử cũng không thể tồn tại được do bị tiêu diệt dù chức năng sinh sản của họ là hoàn toàn bình thường.
Tỷ lệ vô sinh trên thế giới 10-18%. Ở VN tỷ lệ này khoảng 13%. Nguyên nhân do nam và do nữ bằng nhau ( 40%), còn do cả 2 giới là 20%.
Nguyên nhân do nữ thường hay gặp do vòng kinh không phóng noãn đối với vô sinh nguyên phát ( 33%), viêm tắc vòi trứng vô sinh thứ phát ( 28,8%), vô sinh do viêm nhiễm sinh dục ( 5%).
Nguyên nhân do nam thường không có tinh trùng gặp trong cả vô sinh nguyên phát và thứ phát, tỷ lệ 71%. Vô sinh nam còn gặp nhiều do tinh trùng yếu, giảm thiểu số lượng hay chất lượng tinh trùng do: Mắc bệnh giãn tĩnh mạch tinh, nhiễm chất độc hại tới khả năng sản xuất tinh trùng…
C. Cách thăm khám một cặp vợ chồng vô sinh:
Nguyên tắc khám bao giờ cũng khám và thăm dò chức năng cả 2 vợ chồng

1. Thăm khám, chẩn đoán cho người vợ ( nữ):
a. Khai thác
-   Tình hình kinh nguyệt.
-         Tiền sử quan hệ tình dục trước hôn nhân, nạo phá thai…
-         Tiền sử đẻ, sảy theo thứ tự thời gian.
-         Tiền sử sản khoa ( đẻ thường, đẻ khó, sót rau, băng huyết).
-   Tiền sử phụ khoa ( Viêm nhiễm, khí hư, sốt)
-   Tần suất giao hợp ( Bao nhiêu lần trong 1 tuần)
b.  Khám:
- Bộ phận sinh dục ( vú, lông mu, âm vật, môi lớn, môi bé)
- Phát hiện các tổn thương viêm đường sinh dục ( âm đạo, phần phụ CTC)
- Phát hiện các khối u buồng trứng, u TC, ứ nước, ứ mủ vòi trứng.
c. Xét ngiệm và thăm dò.
+ Kiểm tra sự phóng noãn bằng đường cong thân nhiệt, sinh thiết niêm mạc TC vào nửa sau của vòng kinh, lấy dịch cổ TC tìm hình dương xỉ.
+ Kiểm tra độ thông của vòi trứng bằng bơm hơi vòi trứng, chụp tử cung vòi trứng thăm dò độ thâm nhập tinh trùng vào chất nhầy cổ TC ( nghiệm pháp Huhner)
+ Kiểm tra khả năng làm tổ của niêm mạc TC bằng sinh thiết niêm mạc tử cung ( hình ảnh chế tiết của các tuyến).
+ Xét nghiệm: FSH, LH,GH, Estrogen, Prolactin, Progesteron…
2/ Thăm khám, chẩn đoán cho người chồng ( nam ):
a.  Khai thác:
+ Thường chỉ hỏi khi có bất thường như liệt dương, tinh trùng ít.
+ Tiền sử quai bị, viêm tinh hoàn, viêm mào tinh hoàn.
+ Tiền sử sinh hoạt tình dục trước hôn nhân, các bạn tình khác hiện nay.
+ Tính chất công việc, thói quen sinh hoạt hàng ngày, chất gây nghiện: Ma túy, thuốc lá, rượu…
+ Tình hình sinh hoạt vợ chồng( Tần suất giao hợp, có suất tinh không ).
b. Khám LS cho phép đánh giá nội tiết cũng như các bệnh lý ảnh hưởng tới sự sản sinh ra tinh trùng:
+ Thể trạng béo phì hay gầy yếu, vú , hệ thống lông mu
+ Dương vật được quan sát bằng hình thể, kích thước.
+ Tinh hoàn ( Kích thước, mật độ, tính nhạy cảm)
+ Mào tinh hoàn có to, rắn đau.
+ Tĩnh mạch thừng tinh có dãn không
+ Thăm trực tràng khảo sát túi tinh và tiền liệt tuyến.

c. Xét nghiệm:
- Xét ngiệm tinh dịch đồ: trước khi xét ngiệm kiêng giao hợp từ 3-5 ngày: bình thường 1 ml có 60.000 - 120.000 con/ 1 ml, tỉ lệ tinh trùng khoẻ > 50% , tỉ lệ dị dạng <10% , số lượng tinh trùng< 40.000 con / 1 ml phải điều trị.
-         Xét nghiệm Hormon: FSH, LH, GH, Testosteron, Prolactin…
D. Điều trị vô sinh
1/ Nguyên tắc chung: Phải diều trị cả hai vợ chồng
2/ Điều trị cho vợ
* Nếu có viêm nhiễm phải điều trị viêm trước ( viêm âm đạo, viêm cổ tử cung, viêm phần phụ lộ tuyến cổ tử cung )
*Khi khỏi viêm mới bơm hơi vòi trứng hoặc chụp TC vòi trứng, sinh thiết niêm mạc tử cung
*Kích thích phóng noãn bằng thuốc clomiphencitrat dùng liều thấp 50-150 mg/ 1 ngày x 5 ngày. Uống từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 5 của vòng kinh hoặc bằng HCG liều dùng 6000-9000 UI tiêm bắp thịt 1 lần, thường sau 35 giờ sẽ xảy ra phóng noãn
*Giúp trứng làm tổ: dùng progesteron dùng 5- 10mg trong 10 ngày từ ngày thứ 15 - 16 của vòng kinh
*Điều trị tắc vòi trứng; bơm hơi hoặc bơm KS chống dính, chụp TC vòi trứng.Khi vòi trứng bị tắc có chỉ định nội soi. Trong trường hợp vòi trứng tắc nhiều có chỉ định thụ tinh trong ống nghiệm ( I. V.F.)
3/ Điều trị cho chồng 
· Đối với trường hợp tinh trùng yếu dùng testosteron 200- 300 mg mỗi tháng tiêm bắp trong 3 tháng.
· Vitamin E 400mg 1- 2 viên / ngày trong 20 ngày nghỉ 10 ngày ( uống trong 3 tháng ) 
· Hiệu quả nhất là dùng HMG kết hợp với HCG. Liều dùng HMG 75 UI mỗi ngày trong 10 ngày, HCG tổng liều 6000-9000 UI mỗi đợt, tổng cộng 3 đợt
· Nếu tinh trùng số lượng < 20.000 con / 1 ml làm thụ tinh nhân tạo bằng lọc rửa tinh trùng của chồng bơm cho vợ.
. Giải quyết các nguyên nhân: Tắc ống dẫn tinh, giãn tĩnh mạch tinh...
E. Dự phòng vô sinh:
-         Khuyến cáo nam, nữ thanh niên không nên quan hệ bừa bãi trước hôn nhân, để tránh viêm nhiễm các bệnh lây qua đường tình dục, nạo phá thai.
-         Nên khám sức khỏe sinh sản trước khi có quyết định kết hôn, hay gia đình có tiền sử dị tật bẩm sinh…
-         Khi được chẩn đoán vô sinh thì cần đi khám và điều trị cho cả vợ lẫn chồng: Can thiệp nội – ngoại khoa, tâm lý liệu pháp.     
-         Khi điều trị vô sinh, bệnh nhân và bạn tình ( chồng – vợ) hãy giữ tâm lý tự tin, hy vọng...