BỆNH CÒI XƯƠNG – DINH DƯỠNG

Một đứa bé bị suy dinh dưỡng, chậm phát triển chiều cao. Hãy chú ý tới nguyên nhân, và hậu quả của nó

Câu 1: Chẩn đoán bệnh còi xương dinh dưỡng?

Bệnh còi xương là bệnh toàn thân, bệnh không chỉ ảnh hưởng đến hệ xương mà còn ảnh hưởng đến hệ TK, hệ cơ…. Các TCLS thay đổi tùy theo thời kỳ tiến triển của bệnh.

1. TCLS: Chẩn đoán(+) dựa vào TCLS + CLS:

1.1. Triệu chứng toàn thân:

a. Triệu chứng rối loạn TKTV:

- Trẻ ra mồ hôi nhiều, ngay cả khi trời mát, buổi đêm (còn gọi là mồ hôi trộm)

- Trẻ kích thích, ngủ hay giật mình.

- Do 2 hiện tượng trên nên trẻ bị rụng tóc gáy (chiếu liếm) và bị mụn ngứa ở lưng,ngực.

- Đối với còi xương cấp có thể gặp các biểu hiện của hạ canxi máu: tiếng thở rít thanh quản, cơn khóc lặng hay nôn.

- Nấc khi ăn, có thể có co giật do hạ canxi máu.

b. Trẻ chậm phát triển vận động: chậm biết lẫy, bò

c. Chậm mọc răng, men răng xấu và  sâu.

1.2. Các biểu hiện hệ xương

Thường xh muộn hơn. Tùy theo hệ thống tuổi bị bệnh mà bh ở các xương khác nhau.

a. Xương sọ:

- Mềm xương sọ

- Thóp rộng, chậm liền, bờ thóp mềm

- Có bướu trán, bướu chẩm, bướu đỉnh làm cho đầu to ra

- Biến dạng xương hàm, răng mọc lộn xộn

b. Xương lồng ngực:

- Biến dạng lồng ngực: lồng ngực gà, lồng ngực hình chuông.

- Chuỗi hạt sườn: những chỗ nối giữa sụn + sương phì đại tạo nên chuỗi hạt sườn

- Rãnh Filatop - Harrison: là rãnh ở phía dưới vú, chạy chếch ra 2 bên. Rãnh này là kết quả của bụng chướng và các xương sườn bị mềm

c. Các xương dài: Thường biểu hiện muộn hơn.

- Đầu xương to bè tạo thành vòng cổ tay, cô chân

- Xương chi dưới bị cong tạo thành hình chữ X, O

d. Xương cột sống: gù, vẹo.

e. Xương chậu: hẹp

1.3. Cơ và dây chằng: Giảm TLC, dây chằng lỏng lẻo

1.4. Thiếu máu: Khi còi xương nặng, trẻ có thể có thiếu máu thiếu sắt ,gan l¸ch to

2. CLS:

2.1. C¸c dÊu hiÖu XQ x­¬ng: C¸c biÕn ®æi nµy th­êng xuÊt hiÖn muén h¬n:

- X­¬ng mÊt chÊt v«i, lo·ng x­¬ng

- C¸c ®iÓm cèt ho¸ xuÊt hiÖn muén

- §Çu x­¬ng to bÌ, nham nhë

- §«i khi cã thÓ thÊy dÊu hiÖu g·y x­¬ng

- XQ lång ngùc cã dÊu hiÖu nót chai

2.2. C¸c biÕn ®æi sinh häc:

- Phosphatase kiÒm t¨ng (xuÊt hiÖn sím), b×nh th­êng: 40 - 140 ®¬n vÞ

- Canxi m¸u: b×nh th­êng hoÆc gi¶m, Phospho m¸u gi¶m nhÑ

- CT m¸u: Cã thiÕu m¸u nh­îc s¾c.

2.3. BiÕn ®æi trong n­íc tiÓu: Ca niÖu gi¶m, Phospho niÖu t¨ng, aa niÖu t¨ng

3. ChÈn ®o¸n :

3.1. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh:

- Giai ®o¹n sím: Dùa vµo dÊu hiÖu TKTV + phosphatase kiÒm t¨ng

- Giai ®o¹n toµn ph¸t: dùa vµo TCLS, phosphatase kiÒm, XQ

3.2. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt:

- Cßi x­¬ng kh¸ng vitamin D:   

+ Typ I: do thiÕu 1 hydroxylase ë thËn

+ typ II: kh¸ng l¹i thÓ ho¹t ho¸ cña vit D th­êng kÌm theo rông tãc               

+ XÐt nghiÖm: gi¶m phosphat trong m¸u cã tÝnh chÊt gia ®×nh.

- Cßi x­¬ng thø ph¸t

- 1 sè bÖnh x­¬ng kh¸c: mÒm x­¬ng bÈm sinh, lo¹n s¶n sôn, bÖnh Porak - durant

3.3. ChÈn ®o¸n c¸c thÓ LS:

3.3.1. Chia theo møc ®é:

- §é 1( thÓ nhÑ): chñ yÕu lµ tr/c TKTV, bh ë x­¬ng Ýt, khái ko ®Ó l¹i di chøng.

- §é 2( thÓ TB): c¸c bhls râ, toµn tr¹ng bÞ ¶nh h­ëng, thiÕu m¸u nhÑ.

- §é 3( thÓ nÆng): c¸c bh ë x­¬ng rÊt nÆng, thiÕu m¸u nhiÒu, gi¶m TLC.

3.3.2. Theo thêi k×:

- TK khëi ph¸t: næi bËt lµ DH TKTV, cã thÓ cã DH mÒm x­¬ng, photphatase kiÒm t¨ng

- TK toµn ph¸t: ®Çy ®ñ tr/c LS, CLS.

     - TK håi phôc: hÕt tr/c TKTV, XQ x­¬ng ®äng chÊt v«i.

- TK di chøng: ko cã tr/c TKTV, c¸c XN b×nh th­êng, chØ cßn di chøng ë hÖ x­¬ng

3.3.3. Theo tÝnh chÊt tiÕn triÓn:

- Cßi x­¬ng cÊp: th­êng gÆp ë trÎ (<6^th,®Î non, thÊp c©n), tr/c ptr nhanh, chñ yÕu lµ tr/c thÇn kinh, mÒm x­¬ng, photphatase kiÒm t¨ng cao.

- B¸n cÊp: bÖnh tiÕn triÓn chËm, th­êng tõ 9-12^th, cã DH qu¸ s¶n cña tæ chøc x­¬ng( b­íu vßng cæ tay).

-  ThÓ t¸i ph¸t: chñ yÕu dùa vµo X.Q.

C©u 2: Nguyªn nh©n vµ c¸c biÖn ph¸p phßng bÖnh cßi x­¬ng dinh d­ìng?

A. Nguyªn nh©n g©y cßi x­¬ng:

1. ThiÕu ¸nh s¸ng mÆt trêi:

- Nhµ ë: chËt chéi

- TËp qu¸n kiªng khem : ®Æc biÖt trÎ nhá trong th¸ng ®Çu th­êng n»m trong buång kÝn

- MÆc nhiÒu quÇn ¸o: vÒ mïa ®«ng

- Thêi tiÕt: mïa ®«ng, n¬i nhiÒu s­¬ng mï

2. ChÕ ®é ¨n:

- TrÎ nu«i nh©n t¹o: thiÕu s÷a mÑ, nu«i con b»ng s÷a bß (tuy trong s÷a bß canxi cao h¬n s÷a mÑ nh­ng tû lÖ canxi/phospho kh«ng c©n ®èi nªn khã hÊp thu canxi)

- TrÎ ¨n n­íc ch¸o/ bét qu¸ sím: trong bét cã nhiÒu a.phytic sÏ c¶n trë hÊp thu canxi

- ChÕ ®é ¨n: thiÕu dÇu, mì.

3. C¸c yÕu tè thuËn lîi:

- Tuæi: trÎ < 1 tuæi hay bÞ cßi x­¬ng do hÖ x­¬ng ®ang ph¸t triÓn

- TrÎ ®Î non, ®Î thÊp c©n: do sù tÝch lòy trong thêi kú bµo thai thÊp do tèc ®é ph¸t triÓn cña trÎ nhanh.

- Do bÖnh tËt:   + TrÎ m¾c c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn: VP, Øa ch¶y

                        + TrÎ bÞ c¸c bÖnh vÒ gan - mËt. T¾c mËt bÈm sinh

                        + RL tiªu hãa kÐo dµi

                        + Bµ mÑ bÞ thiÕu vit D trong lóc cã thai + cho con bó

- Mµu da: trÎ da mµu dÔ bÞ cßi x­¬ng h¬n trÎ da tr¾ng.

B. C¸c biÖn ph¸p phßng bÖnh:

Phßng bÖnh cßi x­¬ng cÇn ®­îc b¾t ®Çu khi trÎ ®ang ë trong bông mÑ.

1. §èi víi mÑ:

- Khi mang thai + cho con bó: ph¶i ¨n uèng ®Çy ®ñ, nªn ¨n c¸c thùc phÈm nhiÒu vit D

- Ra ngoµi trêi nhiÒu.

- Vµo nh÷ng th¸ng cuèi cÇn uèng thªm vit D: 1000UI/ngµy tõ th¸ng thø 7 hoÆc uèng 100.000- 200.000UI 1 lÇn vµo th¸ng thø 7 cña thai kú

2. §èi víi con:

2.1. Gi¸o dôc bµ mÑ c¸ch nu«i con:

- §¶m b¶o nu«i con = s÷a mÑ

- ¡n sam ®óng + ®ñ c¸c thµnh phÇn theo « vu«ng thøc ¨n.

2.2. T¾m n¾ng: Cã thÓ thùc hiÖn tõ tuÇn T2 sau ®Î (tg lóc ®Çu 2 phót sau ®ã t¨ng dÇn)

2.3. Phßng bÖnh = vit D: lµ ph­¬ng ph¸p hiÖu qu¶ cÇn ®­îc chØ ®Þnh cho trÎ ®Î non, ®Î thÊp c©n, nhµ ë chËt chéi.

LiÒu 400 ®¬n vÞ/ngµy kÐo dµi trong n¨m ®Çu

C©u 3: §iÒu trÞ bÖnh cßi x­¬ng?

- BÖnh cßi x­¬ng ë TE lµ do CT bÞ thiÕu hôt Vit D lµm ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh hÊp thu vµ chuyÓn hãa canxi + phospho (vèn lµ nh÷ng chÊt cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña x­¬ng)

- B×nh th­êng, d­íi da cã s½n c¸c tiÒn Vit D3 lµ 7 - dehydrocholesteron. D­íi t¸c dông cña tia tö ngo¹i + asmt, c¸c tiÒn vit D3 sÏ bÞ ho¹t hãa tõ tiÒn vitamin thµnh vit D. Asmt ph¶i ®­îc chiÕu trùc tiÕp lªn da míi cã t¸c dông.

- TrÎ ¨n s÷a bß vµ c¸c chÊt bét ngò cèc, ®­êng, rau qu¶ cã liªn quan vit D qu¸ thÊp còng rÊt dÔ bÞ cßi x­¬ng

V× vËy, bÖnh cßi x­¬ng lµ bÖnh toµn th©n, bÖnh kh«ng chØ ¶nh h­ëng ®Õn hÖ x­¬ng mµ cßn ¶nh h­ëng ®Õn hÖ TK c¬…

§iÒu trÞ

1. §iÒu trÞ b»ng vitamin D: ergocalciferol, chdecalciferol….

2000 - 4000 UI/ngµy, kÐo dµi tõ 4-6 tuÇn (khi cã bÖnh cÊp tÝnh hoÆc nhiÔm khuÈn cho 10.000UI/ngµy trong 10 ngµy)

+ Stergyl (Ergocalciferol tan trong cån) 1 giät chøa 400UI vit D cho 5-10 giät/ngµy

+ Infadin (Ergocalciferol tan trong cån) 1 giät chøa 800UI vit D cho 3-5 giät/ngµy.

2. Tr¸nh cho vit D liÒu cao v×:

+ T¨ng thÊm mµng m¸u n·o -> TALNS: ®au ®Çu, n«n, mê m¾t

+ Ca²⁺ m¸u t¨ng dÇn ®Õn: §¸i nhiÒu -> RL§G -> nguy c¬ Sái thËn

+ §iÓm cèt ho¸ xuÊt hiÖn nhanh -> h¹n chÕ chiÒu cao

3. §iÒu trÞ b»ng tia cùc tÝm ngµy nay Ýt sö dông, mçi ®ît 20 buæi. Thêi gian chiÕu tia tõ 3-5 phót ®Ìn c¸ch da 1 m v× nguy c¬ g©y da háng, c­êng ®é kÝch thÝch m¹nh lµm trΠ sî, quÊy khãc.

4. §iÒu trÞ phèi hîp

Phèi hîp thªm c¸c vitamin kh¸c:

- Vitamin A: 500 - 1000 ®¬n vÞ/J

- Vitamin B₁: 0,01g x 1 viªn /j

- Vitamin C: 0,10g x 1 viªn /j

Thªm muèi canxi : 1-2g/j

+ NÕu calci gi¶m < 0,75 mmol/l hay bÞ co giËt:

Calci gluconat 10%:1-2 ml/kg/lÇn truyÒn cã thÓ nh¾c l¹i 6h 1 lÇn (C§ kh«ng qu¸ 3j). Sau ®ã cho uèng.

+ NÕu Calci m¸u  > 2,6 mmol/l dõng uèng calci